12. AY BEBEK GELİŞİMİ
BebeÄŸinizin o bitmez tükenmez enerjisini gördüÄŸünüzde, onun hastaneden eve getirdiÄŸiniz ufacık yaratık olduÄŸuna inanamazsınız. Artık “kendi olma bilinci” çok geliÅŸmiÅŸtir.
Yani artık kendini “farklı” bir insan olarak görmekte ve boyunu, ihtiyaçlarını ve isteklerini net olarak bilmektedir. Yaklaşık her beÅŸ bebekten üçü 12. ayda yürümeye baÅŸlar, ancak bunun bir genelleme olduÄŸunu unutmamak gerekir. Onikinci ay sonunda bebeÄŸinizin ayakta desteksiz durabilmesi, ancak yürümeye hazır olmaması da normal bir geliÅŸim sayılır. BebeÄŸin ilk adımları genelde düÅŸmeyle sonuçlanır; bu zamanlarda bebeÄŸe sarılmak ve hiçbir ÅŸey olmadığını yumuÅŸakça anlatmak onu tekrar yürümesi için cesaretlendirecektir. DüÅŸtükten sonra canının yanmasından çok, baÅŸarısız olduÄŸu için aÄŸlar. Bu yüzden yanına koÅŸup endiÅŸenizi ona gösterirseniz, düÅŸtüÄŸü için daha çok üzülecektir. BebeÄŸinizin, ayaklandıktan sonra bile emeklemeye devam etmesi sizi endiÅŸelendirmemelidir. Yürümeye yeni baÅŸlayanlar, emekleyerek istedikleri yere ulaÅŸmaları daha kolay olduÄŸundan bir süre daha emeklemeyi tercih edebilirler. Zaman içerisinde bebek yürüme iÅŸlevinin tüm mekaniÄŸini anlayacaktır. Makul bir güvenle, düz bir hat üzerinde yürüyebildiÄŸi zaman, köÅŸeleri nasıl döneceÄŸini veya düÅŸmeden, kendi isteÄŸiyle nasıl duracağını keÅŸfedecektir. Hareketli bir bebek oyun parkından veya yatağından tırmanabilir ve bu tehlikeli bir biçimde düÅŸme riskini arttırır. BebeÄŸiniz tırmanmayı çok seviyorsa, karyolasının bir tarafını biraz aÅŸağı indirebilirsiniz, böylelikle daha rahat içeri girer veya dışarı çıkar, ancak odayı olası tehlikelerden arındırmalısınız. BebeÄŸiniz kaşık veya çatalı çok iyi kullanmasa da kendi kendine yemek yiyebilir. Uygun zamanlarda elleriyle yemek yemesine izin verin ve yaptığı dağınıklığı hoÅŸ görün. Genelde, ebeveyn yemek yedirdiÄŸinde, bebeÄŸin zorlandığını düÅŸünür ve aslında o yemeÄŸi sevse bile reddedebilir. Bu dönemde bebeÄŸiniz, biraz daha hareketlendiÄŸinden, kilo alması yavaÅŸlar. Gün içinde tek öÄŸün yiyip, birkaç yiyecek dışında önüne sunulan her ÅŸeyi reddedebilir. Az yediÄŸini düÅŸünmenizin bir nedeni de sindirim sisteminin artık yemekleri eskisinden daha etkili bir biçimde sindirmesidir. Yemek yeme alışkanlıklarının yanı sıra yemek tercihleri de bu dönemde oldukça belirginleÅŸir. Aniden bebeÄŸiniz çok sevdiÄŸi muzu reddedip her öÄŸün elma yemek isteyebilir. Bu tamamen normaldir. Bu dönemdeki bebeklerin gün içinde en az bir kez dinlenmeye, yani uykuya ihtiyaçları vardır. Genelde uyku için en iyi zaman öÄŸle yemeÄŸinden hemen sonra olmakla birlikte, bu her zaman gerçekleÅŸemeyebilir. Kendi düzeninize ya da onunkine uygun olarak, bebeÄŸinizi farklı zamanlarda uyumaya teÅŸvik edebilirsiniz. Bu ayın başında bebeÄŸiniz, gündelik eylemleri ile ilgili ona söyleyeceÄŸiniz pek çok ÅŸeyi anlar. Bu ay sonunda bir iki kelimeyi kendine özgü bir ÅŸekilde söyleyebilir. Bebek hala uzanabildiÄŸi her ÅŸeyi anlamaya ve öÄŸrenmeye çalışmaktadır. Eline aldığı her ÅŸey kurcalanmalı, sallanmalı ve yere atılmalıdır. Işığı açıp kapamak ise en heyecan verici oyunlardan birisidir. Hareket eden hemen her nesne onu cezbeder ve artık nesneleri parçalara ayırmaktan deÄŸil, bir araya getirmekten hoÅŸlanır. Oyuncak satın alırken, oyuncak kutularının üzerindeki yaÅŸ sınırlamalarına özellikle dikkat etmelisiniz. Bunlar çocukların zihinsel kapasitelerinin yanı sıra güvenlik nedenleriyle de konulmuÅŸtur. EÄŸer kutudaki yaÅŸ sınırı 3 yaÅŸ üzerini gösteriyorsa, bunun nedeni bu oyuncakların daha küçük yaÅŸtakilerin ağızlarına sokabilecekleri küçük parçalarının olmasıdır.Artık daha karmaşık oyunlardan hoÅŸlanır. ÖrneÄŸin elbiselerini kendi çıkarmak isteyebilir. BebeÄŸiniz bir an çok anlayışlıyken hemen sonrasında huysuzlaÅŸabilir ve dediklerinizi dinlemeyebilir. Etrafında oynayacak birileri olduÄŸunda dediklerinizi daha kolay kabul eder. Her ne kadar bu dönemde beraber oynamasalar da yakınında bir yaşıtı olması hoÅŸuna gider, ancak genelde daha büyük çocuklarla oynamayı tercih eder. Oyuncak hayvanlar bu dönemde bebeÄŸinizin favori oyuncaklarıdır ve genelde 1-2 tanesine çok baÄŸlanırlar. Bu oyuncaklar genelde uykuya “geçiÅŸe” yardımcı olup, sizin bir alternatifiniz olurlar. Her çocukta farklılık göstermekle beraber ayrılma korkusunu bu dönemde yoÄŸun yaÅŸarlar. Ä°nsan yadırgama da aynı ÅŸekilde deÄŸiÅŸkendir: bir yere gidildiÄŸinde yakınında olmaya çalışın, evdeyken bebek kendi başına dolaÅŸabilir ve keÅŸfe çıkabilir. Her ne kadar yadırgama son bir iki aydır azalmış olsa da hareketlendikten sonra tekrar baÅŸlayabilir. Bu ay sonunda bebeÄŸiniz bir mizah anlayışı geliÅŸtirecektir. ÖrneÄŸin yaptığı bir ÅŸeye güldüÄŸünüzü gördüÄŸünde bunu tekrar tekrar yapar. Bu dönem bebeÄŸiniz aynı zamanda farklı ruh hallerini de yansıtacaktır. BebeÄŸin ruh hali tamamen sizin ruh halinize baÄŸlıdır; eÄŸer siz çok sinirliyseniz, bebeÄŸinizi sakin tutmak pek mümkün olmayacaktır. Sinirli olduÄŸu zamanlarda kısa bir süre için bebeÄŸi odasında yatağına bırakıp, kapısını kapatabilir ve biraz sakinleÅŸmesini bekleyebilirsiniz. Göreceksiniz, gösterecek insan olmadığında bebeÄŸinizin siniri hemen geçecektir. BebeÄŸinize disiplin verirken tutarlı olmanın önemini daha önce belirtmiÅŸtik. Ancak yaşı ilerledikçe çevresinde her ÅŸeyin tutarlı olmadığını anlayacaktır. EÄŸer sürekli bebeÄŸin arkasında koÅŸturursanız, bir zaman sonra size dikkat etmeyi bırakacaktır. Planladığınız disiplin taktiklerini tehlike potansiyeli olan veya çevresini rahatsız eden durum ve davranışlar için saklamalısınız. Hatırlanması gereken ne kadar az kural olursa, bunları uygulaması da o kadar kolay olur. Yakında bebeÄŸiniz 1. yaşını kutlayacak. Her ne kadar bu yaÅŸgünü, bebekliÄŸin bitiÅŸini gösterse de bebekçe davranışların bitmiÅŸ olduÄŸunu göstermez. Ancak bebekliÄŸin verdiÄŸi çaresizlik dönemi arkada kalmış ve olgunlaÅŸma dönemine girilmiÅŸtir. Ve sizin “çok özel” bebeÄŸiniz, “çok özel” bir çocuk olma yolunda hızla ilerlemektedir.
12.AY DÖNÜM NOKTALARI 11.AY BEBEK GELİŞİMÄ°
BebeÄŸiniz artık rahatlıkla ayakta durabilir ve bunu yaparken her türlü yardımı reddeder. Ayrıca, ayakta iken yavaÅŸ yavaÅŸ eÄŸilip, düÅŸmeden oturma pozisyonuna geçebilir. Bunu yaparken arada durur ve eÄŸilip iki bacağının arasından bakar. Etrafını farklı açılardan görmek onu heyecanlandırır.
Bebekler ortalama olarak 11 aylıkken, sehpa kenarına tutunarak yürüyebilirler. Ancak bu her bebekte deÄŸiÅŸen bir durumdur ve sizin bebeÄŸiniz de bunu daha erken ya da daha geç becerebilir. Sehpa kenarında çok rahat yürümeye baÅŸladıktan sonra yavaÅŸ yavaÅŸ ellerini bırakacaktır veya tutunmayı aniden unutacaktır. Tek ayağının üzerinde ve parmak ucunda yürümeyi deneyecektir. Tüm desteÄŸini tek eline vererek eÄŸilip yerden bir oyuncak almaya çalışabilir. BebeÄŸiniz ayaÄŸa kalkıp, tutunarak da olsa yürümeye baÅŸladığında ayakkabı giymeye hazır demektir. Ancak ayak kaslarının güçlenmesi için ev içinde mümkün olduÄŸunca çorapla gezdirmeye devam edin. Bebek çok iyi yürümeye baÅŸlayana dek ayakkabılar yumuÅŸak ve elastik olmalıdır. Birçok anne, bebeÄŸinin kalın ve sert tabanlı ayakkabı giymesi gerektiÄŸini düÅŸünür, ancak bu yanlış bir kanıdır. Sert ayakkabılar ayağının burkulmasına neden olabilir. Merdivenler hemen hemen tüm çocukların ilgisini çeker. ÇoÄŸu bebek yukarı çok rahat çıkar ve merdiven başına vardığında nasıl ineceÄŸini bilemediÄŸinden korkarak aÄŸlamaya baÅŸlar. En az bir sonraki aya kadar merdiven inmeyi beceremeyecektir. BebeÄŸiniz merdiven çıkmayı öÄŸrendiÄŸinde sürekli olarak gözetiminiz altında olmalıdır. BebeÄŸiniz, tüm bunları denerken birçok kez düÅŸecektir. EÄŸer bu düÅŸmelere çok büyük tepkiler göstermezseniz, bebeÄŸiniz de -çok canı acımadığı sürece- tepki vermez. EÄŸer bir düÅŸme sonrasında bebeÄŸiniz aÄŸlayacak gibiyse ona sarılın ve sanki çok komik bir hareket yapmış gibi gülün, onu da güldürmeye çalışın. Sadece sizi güldürmek için tekrar düÅŸmeye çalışmayacağından emin olmalısınız. BebeÄŸinizin uyku düzeni de bu ay deÄŸiÅŸebilir. Uykuları gün içinde kısalıp, geceleri uzayabilir. Ya da gün içinde iki uykuyu birleÅŸtirip bir kez, ancak uzun süreli uykuya yatabilir. Bu gibi durumlarda bebek tüm öÄŸleden sonra uykusuz kalacağından akÅŸam yemeÄŸine doÄŸru huysuzlaÅŸabilir. Bu yüzden belki de en iyi yol, öÄŸle yemeÄŸini erken verip, hemen yemek sonrasında uyumasını saÄŸlamak, yani tek uykuyu mümkün olduÄŸunca geçe almaktır. Bebek geceleri uykuya dalmakta zorlanıyorsa, banyosunu gece yaptırmayı deneyin. Ilık bir banyo, onun tüm gece boyunca uyumasına yardımcı olacaktır. EÄŸer henüz baÅŸlamadıysanız, her gün yıkamaya baÅŸlamak için iyi bir dönemdesiniz; çünkü bebek hem gün içinde yerlerde dolaÅŸmaktan, hem de kendi kendine yemek yemeye çalışmaktan kirlenir. Onbirinci ayda bebek fiziksel geliÅŸiminin yanı sıra diÄŸer birçok alanda da geliÅŸim gösterir. ÖrneÄŸin, mutfaktan gelen ses ve kokulardan, akÅŸam yemeÄŸinin hazırlanmakta olduÄŸunu anlar. Bunu önceden anlayarak, fazla “sabır” gösteremese de, herhangi bir ÅŸey için bekleyebilmeyi öÄŸrenir. Bazı zamanlar bebeÄŸinizin ona söylediÄŸiniz ÅŸeyleri duymadığını düÅŸünmek sizi endiÅŸelendirebilir. Aslında bebeÄŸiniz, böyle zamanlarda yaptığı iÅŸle o kadar meÅŸguldur ki size cevap vermek istemez. Ancak duyma ile ilgili endiÅŸeleriniz büyüyorsa çocuk doktorunuza danışmalısınız. Birinci senesinde çok az bebek kelime söyleyebilir ve bilinenin aksine konuÅŸma bir zeka belirtisi deÄŸildir. Birçok bebek pasif kelime hazinesine sahiptir; yani söyleyemese bile yaklaşık on nesnenin anlamını bilir ve -istediÄŸinde- basit talimatlara uyabilir. Åžimdiye kadar yapmadıysanız, talimatlarınıza “lütfen” ve “teÅŸekkür ederim”i eklemek için en uygun zamandır. BebeÄŸiniz konuÅŸmaya baÅŸladığında, bu kelimeler doÄŸrudan konuÅŸmasına yansıyacaktır. BebeÄŸinizin konuÅŸmasındaki kusurların bebeÄŸinizin dil geliÅŸimini bozacağını düÅŸünmeniz yersiz bir endiÅŸe kaynağıdır. “Bebek tarzı konuÅŸma” hemen her dilde mevcuttur ve normal ÅŸartlarda dil geliÅŸimini etkilemez. Bebek artık çok düzgün olarak nesneleri kavrar ve parmaklarını daha iyi kullanabilir. BaÅŸparmak ve iÅŸaret parmağı ile nesneleri daha kolay tutar; örneÄŸin bir muz parçasını ustalıkla tabaktan alabilir. KeÅŸfetmeye yönelik davranışları onu oyuncak ve diÄŸer nesneleri sınıflandırmaya yönlendirir. Bebek sürekli olarak ÅŸekil ve ebatları inceler; örneÄŸin plastik bir kap ile cam bardağın arasındaki farkı anlamaya çalışır. Küçük bir kabın büyüÄŸün içine gireceÄŸini, ama tam tersinin olamayacağını bilir. BebeÄŸinize kitap okumak ve resimler göstermek bebeÄŸin etrafındaki nesneleri daha iyi tanımasını saÄŸlar. Ancak ona bu dönemde harf veya kelime öÄŸretmeye çalışmayın. Bunun yerine kitaba bakmayı sevimli bir oyun haline dönüÅŸtürün. Bu dönemde bebek “oyuncak nerede?” oyununu oynamaya bayılır. Saklanan oyuncağı daha ustalıkla arayabilir. EÄŸer oyuncak daha önce saklanan yerde deÄŸilse bile mutlaka baÅŸka bir yerde gizlenmiÅŸ olduÄŸunu bilir. Aramaya devam eder ve sizin de ufak tefek yardımınızla bu büyük sır çözülür! Anne ve babanın bebekle iliÅŸkileri farklıdır, ancak her ikisi de çok deÄŸerlidir. Farklı görünüÅŸler, farklı fikirler ve farklı iletiÅŸim bebeÄŸin insanları ve çevresini daha rahat anlamasını saÄŸlar. EÄŸer bebeÄŸinizi tek başına büyütüyorsanız, karşı cinsten insanlarla iletiÅŸim kurmasına olanak tanımalısınız. EÄŸer bu insanlar ara sıra da olsa, bebeÄŸinizle bire bir iletiÅŸim kurarlarsa, bu size de biraz dinlenme imkanı verir. BebeÄŸiniz hala daha sizin desteÄŸinize ihtiyaç duyar. Size her sarıldığında veya ilgi beklediÄŸinde karşılık göreceÄŸinden emin olmalıdır. Onu şımarttığınızı söyleyen yakınlarınıza kulak asmamalısınız.
11.AY DÖNÜM NOKTALARI
• Destekle ayakta dururken öne doÄŸru eÄŸilebilir. 10.AY BEBEK GELİŞİMÄ°
BebeÄŸiniz için çevresindeki dünya sadece oyunlardan ibarettir ve istediÄŸi her oyunu oynayabileceÄŸine inanır. Bir çok bebek bakım kitabı evde yeterince önlem alındığı takdirde hiç endiÅŸelenmeden bebeÄŸinizin çevresini tanımasına olanak vermenizi önerir.
Her ebeveyn bunu hayata geçirmenin söylendiÄŸi kadar kolay olmadığını bilir. EÅŸyaları ortadan kaldırıp, kapıları kilitleyip, pencerelere demir, prizlere kapak taktırsanız da, sonuçta sizin de evde bazı ihtiyaçlarınız olacağı için, evi ancak bir noktaya kadar güvenli hale getirebilirsiniz. Bu yüzden de bebek evde bazı bölgelere girme izni olmadığını bilmelidir. Masa örtüsü kullanıyorsanız üzerinde tabak-çanak bulundurmamaya gayret edin. Banyo ve mutfak kapılarını kapalı tutun. Klozet kadar eÄŸlenceli baÅŸka oyuncak yoktur: hışırtılı sesler çıkartır ve içine kolaylıkla eÅŸyalar atılabilir! BebeÄŸiniz artık “hayır” dan anlıyordur ve hatta bunu tekrar edip kafasını sallayabiliyordur. Ancak bu onu engellemez. Sürekli “hayır” deseniz bile o hiç yorulmadan bir yasak yerden diÄŸerine geçmekten vazgeçmeyecektir. (BebeÄŸin başını sallayıp isteklerinize “evet” demesi için daha birkaç ayınız var). Sabırlı ve sakin olmak size zor görünse de, bebeÄŸin kendi kendini kontrol etmeyi öÄŸrenmesinin baÅŸka yolu yoktur. Bebek için potansiyel tehlike olarak gözüken herhangi bir nesne veya durum çok sakin olarak deÄŸerlendirilmelidir. Onun bazı durumların tartışılmayacağını kabul etmesi gerekmektedir. BebeÄŸinizin kendi kendine oturmak gibi bazı temel aÅŸamaları becermiÅŸ olması gerekmektedir; ancak unutmayın ki her 10 aylık bebeÄŸin motor geliÅŸimi farklı olur. Oturma ve buna baÄŸlı olan her hareketi bebeÄŸiniz artık çok rahat gerçekleÅŸtirebilmelidir. Dönebilir, eÄŸilebilir, pozisyonunu deÄŸiÅŸtirebilir ve otururken karnının üzerine yatıp tekrar doÄŸrulur. Hemen hemen tüm bebekler bu dönemde emekler, bazıları ise –biraz destekle- ayakta kendi başına durabilir. Bazıları mobilyaların etrafında dolaşır, çok azı bir kaç adım atar, yine çok azı yürümeye baÅŸlar. Emeklemeyi veya yürümeyi, “zamanında” gerçekleÅŸtirmeyen bebeklerin anne-babaları, onların etrafa karşı meraksız olmalarından yakınır. Daha önce belirttiÄŸimiz gibi, o sırada bebek konuÅŸma veya oyuncakları detaylı inceleme gibi bambaÅŸka bir alanda kendini geliÅŸtiriyor olabilir. Gerçekte endiÅŸelenecek hiçbir durum yoktur. Her ne kadar bu bebekler motor becerilerini biraz erteleseler de sonradan çok hızlı geliÅŸme gösterip arayı kapatabilirler. Sanki sonrası için enerji depoladığını düÅŸünebilirsiniz. Bazısı karyolasının kenarlarına tutunup ayakta durmaya çalışır. Bazen, gecenin bir yarısı, odasından sesler gelir, gidip baktığınızda onu tamamen uyanık, karyolasının kenarında ayaÄŸa kalkma egzersizi yaparken bulabilirsiniz. Çok hareketli bir bebek gün içinde bir saat ve gece 11 saat uyuyabilir. Bu size yeterli görünmeyebilir, ancak bu bebekler de en az çok uyuyanlar kadar enerjik olabilirler. BebeÄŸiniz, artık tamamen uyanıkken uykuya dalma zorlukları yaÅŸayabilir. EÄŸer böyleyse rahatlamak için size ihtiyaç duyar. Tam uyumadan önce, onu kucağınıza yatırıp masal okuyabilir veya ninni söyleyebilirsiniz. Önemli olan uyku haline geçerken onu yatağına koymanızdır. BebeÄŸin dil geliÅŸimi için en iyi yollardan birisi bu zamanda ona kitap okumaktır, özellikle de masal kitapları.. Her ne kadar onun en sevdiÄŸi iÅŸ, kitapları raflardan çıkarıp yere atmak olsa da, aslında kitabı okumak da ona ilginç gelecektir. Kitaplardaki resimlere bakmaya ve -anlattığınızın yarısını anlamasa da- ona okumanıza bayılır. EÄŸer sayfaları kendi çevirmekten ve bazı sayfaları daha uzun süre incelemekten hoÅŸlanıyorsa bunu yapmasına izin vermelisiniz. Bu dönemde bir oturuÅŸta kitabı bitirmek neredeyse imkansızdır. BebeÄŸinizin çıkardığı sesler- siz anlayamasanız bile- konuÅŸma tonlarıdır. Bu yaÅŸtaki bebek, ”baÅŸ-baÅŸ”, “bay-bay” gibi basit kelimeler söyleyebilir ve anladığı kelimeler de oldukça fazladır. “Göster” dediÄŸiniz zaman bir çok nesneyi eliyle gösterebilir. Artık “saklanma” oyununu kendine göre yorumlamaktadır ve “neredesin?” dendiÄŸinde kendi stiliyle yüzünü kapatır. Yüzünü eliyle veya battaniyesiyle kapatarak size o oyunu oynamak istediÄŸini belli eder. EÄŸer bu soru gelmezse onu aramanız için size seslenir. Bazen hemen kendini gösterir, bazen ise saklanması birkaç saniye sürer. “Hah,iÅŸte burdasın” diye bağırdığınızda çok hoÅŸuna gider ve bu oyundan hiç sıkılmaz (ancak doÄŸal olarak siz sıkılırsınız). Onun mantığına göre o sizi göremiyorsa siz de onu göremezsiniz! BebeÄŸinizin özellikle kendi ilgi duyduÄŸu alanlarda daha çok ÅŸey öÄŸrenebilmek için yeni talimatlara açık ve hevesli olduÄŸunu fark edeceksiniz- örneÄŸin kendi kendine kaşık tutmak gibi. Ancak aynı hevesi bez deÄŸiÅŸtirmek gibi ortak gerçekleÅŸtirmeniz gereken baÅŸka alanlarda göremeyebilirsiniz. Bir dakika için bile olsa hoÅŸlanmadığı bir iÅŸi yapmak onu sinirlendirecektir ve bunu size bağırarak gösterecektir. BebeÄŸin araÅŸtırma dürtüsü onu sürekli yasak bölgelere gitmeye itecektir, bunun için kendisine kızıldığında mutsuz olacaktır. Ancak unutmayın ki yasakladığınız bölge sürekli yasak olarak kalmalıdır, yasağı kaldırdığınız zaman her yasağın kalkabileceÄŸini düÅŸünür. 10. AYDA BEBEK KÄ°TAPLARLA Ä°LGÄ°LENMEYE BAÅžLAR. BIRAKIN SAYFALARI KENDÄ° ÇEVÄ°RSÄ°N.
10.AY DÖNÜM NOKTALARI
• Kendi kendine ayaÄŸa kalkabilir.
• Gittikçe daha belirgin bir ÅŸekilde yakınlarını taklit eder. 9.AY BEBEK GELİŞİMÄ°
EVÄ° BEBEÄžE GÖRE YENÄ°DEN DÜZENLEME ZAMANI GELDÄ° !
BU AY DORUÄžA ÇIKAN MERAK DUYGUSU EVDE AÇILMADIK ÇEKMECE, DEVRÄ°LMEDÄ°K SAKSI BIRAKMAYABÄ°LÄ°R. DoÄŸumdan bu yana katettiÄŸi yol düÅŸünüldüÄŸünde, bu ay bebeÄŸinizin geliÅŸimi biraz yavaÅŸlamış gibi görünebilir. Ancak bu, öÄŸrenme sürecinin sona erdiÄŸi anlamına gelmez. Merak duygusu, bu ay onu fena halde baÅŸtan çıkartır. Bu dönemde, yeni baÅŸarılarla sizi ÅŸaşırtmak yerine, daha önce baÅŸladığı becerilerini geliÅŸtirir. ÖrneÄŸin bebeÄŸiniz ÅŸimdi, parmakla tutma hareketinde ustalaÅŸmıştır; artık çok ufak bir nesneyi baÅŸ ve iÅŸaret parmağını kullanarak ustalıkla alabilir. Ayrıca elini, bu uzandığı nesnenin ÅŸekline göre ayarlayabilir. BebeÄŸin artan el becerisi ve bilgisi öÄŸrendiklerini yeni durumlara adapte edebilmesini saÄŸlar. Nesneler arasındaki baÄŸlantıları anlamaya çalışır. ÖrneÄŸin, bir kavanozun kapağını takabilir veya tencerenin kapağını kapayabilir. Ellerinin ilk asimetrik hareketleri bir elinde bir obje tutarken diÄŸeriyle ona vurmasını saÄŸlar. Çok karmaşık yap-bozları beceremese de, örneÄŸin büyük bir delikten küçük bir nesneyi geçirebilir veya iki küp ile blok yapabilir. Bebeklerin oyun oynarken bazı heceler söylemesi, onun konuÅŸma hevesini gösterir. ÖrneÄŸin ÅŸiÅŸeye “ÅŸi” der ve ÅŸimdilik bu onun için yeterlidir. Önünüzdeki 2-3 ay boyunca bu heceler artar ancak çocuk 18 aylıktan veya 2 yaşından önce konuÅŸmaz. Daha da önemli olan, ona söylediÄŸiniz her ÅŸeyi anlıyor olmasıdır. Onunla sık sık konuÅŸun -ona ne yaptığınızı anlatın veya bazı nesnelerin isimlerini söyleyin- çok kısa bir zaman sonra “anne”,”baba” veya “baÅŸ-baÅŸ” gibi kelimeleri anlayabilecektir. Bebek ayrıca “dur” veya “baÅŸ baÅŸ yap” gibi ufak tefek talimatları da artık anlar. BebeÄŸiniz artık nesnelerin ona görünmedikleri zaman da var olduklarını- baÅŸka bir deyiÅŸle odadan veya evden çıktığınızda da var olduÄŸunuzu - kavramıştır. Oyuncakları saklama oyunu bu gerçeÄŸi algılamasına yardımcı olur. Bu yaÅŸtaki bebekler aile üyeleriyle ve diÄŸerleriyle bu basit oyunu oynamaya bayılır. Büyük kardeÅŸler, tıpkı yetiÅŸkinler gibi oyuncağın nasıl kullanıldığını anlamalarına yardımcı olurlar. Ancak aynı zamanda bebeÄŸin bunu kendi kendine öÄŸrenmesini de engelleyebilirler. Evde büyük bir kardeÅŸ olsa bile, bebek bu dönemde anne ve babasını yanında ister. Her ne kadar bu yeni özgürlük onu mutlu etse de zamanının çoÄŸunda sizinle oynamak ister. Tüm gün çalışan ebeveynler eve dönüÅŸlerinde bebeÄŸe hem güven, hem de yenilik duygusu getirirler. BebeÄŸin kazandığı bağımsızlığın en büyük göstergesi memeden veya biberondan kopma eÄŸilimidir. Ancak gelecek ay bu eÄŸilimin deÄŸiÅŸmesi muhtemeldir. Bu istek aÅŸağı yukarı bir yaşında tekrar ortaya çıkar. BebeÄŸin biberon veya meme emmeyi bırakmaya hazır olup olmadığını çocuk doktorunuzla konuÅŸun. EÄŸer meme veriyorsanız, 9. ayda memeye karşı isteÄŸi azalabilir. Ancak yine de emzirmenin verdiÄŸi yakınlık duygusunu ister. Sık sık kucağınızda emme pozisyonuna girmek isteyecektir ve bu isteÄŸi geri çevrilmemelidir. EÄŸer bebek bu süre içinde biberona karşı isteksizse, bardaÄŸa geçmeyi deneyebilirsiniz. Ancak yine de bebeÄŸi biberonundan çok erken ayırmayın, biberonu ikinci yaşına kadar kullanabilir. Eninde sonunda sıkılacaktır. Ancak unutmayın ki biberonu kendi kendine kullanabilen bebek emmeyi bırakmada daha çok zorlanır. Bu ay hız meraklısı yaramazın daha da hareketleneceÄŸini göreceksiniz. Muhtemelen deneme-yanılma yolu ile kendi kendine oturma pozisyonunu bulmuÅŸtur. Bundan sonra zamanının çoÄŸunu emekleme ve oturmayı denemekle geçirir. Bu ay sonunda bebeklerin çoÄŸu ayakta desteksiz durabilir. Hareketli bir bebek ayakta dururken bir yandan da elindeki bir oyuncak ile oynayabilir. Bir çoÄŸu elini kanape veya sehpaya dayayarak ufak ufak dolanmaya baÅŸlar. Daha ustalaÅŸtığında bir mobilyadan diÄŸerine önce ellerini uzatarak geçmeye çalışacaktır. Yürüteç kullanıyorsa, yürüteç üzerindeyken onu fazla yalnız bırakmayın ve etrafında tehlikeli objeler olmadığından emin olun. Yürüteçteki bir bebeÄŸin yaramazlık yapmak için iki elini birden kullanabilir, ancak kendi başına duran bir bebek, bir eli ile dayandığından sadece tek eliyle ortalığı karıştırabilir. Merakı ve hareketliliÄŸi arttığından, bebeÄŸin güvenliÄŸi artık üzerinde önemle durulması gereken bir konu olmuÅŸtur. Tırmanmaya olan içgüdüsel isteÄŸi bu dönemde oldukça belirginleÅŸir. Yukarı çıkmak onun için daha kolaydır, ancak aÅŸağı inmesi tehlikeli olabilir. ÖrneÄŸin bebek, nasıl geri döneceÄŸini bilmeden emekleyerek merdiveni rahatlıkla çıkar. Kapıları bir süre kapatarak ve kilitleyerek, merdivenleri çıkmasını engelleyebilirsiniz. Çekmeceli sehpalar da yine onun tırmanma isteÄŸini körükler. Muhtemelen bu çekmeceleri açarak sehpanın tepesine çıkabileceÄŸini, oradan da koltuÄŸa geçebileceÄŸini kestirebilir. Tekrar yere inmesi onun için oldukça zor bir iÅŸ olduÄŸundan bir süre için çekmeceleri kilitli ya da bantlı tumanız gerekebilir. Evinizde ecza dolabı yere yakınsa yerini deÄŸiÅŸtirmek için daha fazla beklemeyin. Mutfak muhtemel tehlikeleri barındıran baÅŸka bir bölgedir, çünkü mutfakta kesici aletler, elektrikli eÅŸyalar veya temizlik malzemeleri bulunabilir. Kuru fasulye veya bezelye gibi size zararsız gözüken gıdalar bebeÄŸiniz için tehlikeli olabilir- burnuna veya boÄŸazına kaçabilir. Evdeki bitkiler de bebeklerin ulaÅŸamayacağı yerlere konulmalıdır. Üzerine devrilmesi bir yana, içlerindeki bitkiler de zehirli olabilir. Evdeki diÄŸer potansiyel tehlikeleri görmeye çalışın ve ortadan kaldırın. Bebekleri uyarmak bazen size zor gelebilir, çünkü bebekler ara sıra bu ikazları dinlemeyip, kontrollerini kaybedebilirler. Bu gibi zamanlarda konuÅŸarak bebeÄŸinizi eÄŸitmeye çalışın.
9.AY DÖNÜM NOKTALARI 8. AY BEBEK GELİŞİMÄ°
SÜRÜNME BECERÄ°SÄ° GÄ°DEREK ARTAN BEBEK, ARTIK YENÄ° KEŞİFLER Ä°ÇÄ°N YOLA ÇIKMAYA HAZIRDIR.
BebeÄŸin çevresine olan ilgisi ve merakı bu ay doruÄŸa çıkacaktır. GüvenebileceÄŸi dürtüleri henüz pek fazla olmadığından, dünyayı kendi çabalarıyla tanıması gerekir. Ancak gördüÄŸü her ÅŸeyi bir an önce keÅŸfetmek isteyeceÄŸinden, yaptıklarının tehlikeli sonuçlar doÄŸurabileceÄŸini henüz anlayamaz. Bu yüzden tipik bir 8 aylık bebek evin içinde oradan oraya hareket eder ve önüne gelen her ÅŸeyi düÅŸünmeden yere atar, ısırır veya çeker. Hiç ÅŸüphesiz bebeÄŸiniz artık emekleme tekniklerini gayet iyi öÄŸrenmiÅŸtir ve çok ustaca hareket edebilmektedir. Bazı bebekler o kadar hızlı emeklerler ki onları takip etmek çok zor olur. Kapıları açıp kaparken dikkatli olmalısınız; bebeklerin çoÄŸu, açılıp -kapanan kapıları ilginç buldukları için kapı arkasında durmaya bayılır. Kapı aralıklarına parmaklarını koymak da onlar için eÄŸlenceli bir hareketdir. EÄŸer çok dikkatli davranmazsanız bir kapıyı ufacık bir parmağın üzerine kapayabilirsiniz. Bu yaÅŸta bir bebek, genellikle hiç desteksiz uzun bir süre oturabilir. Ancak bebeklerin çok azı kendi kendine ve hiç destek almadan oturma pozisyonuna geçebilir. Emekleme kasları kuvvetlendikçe bebek bunları ayaÄŸa kalkmak için kullanacaktır. Oturma pozisyonundan ayaÄŸa kalkmak karmaşık bir manevra yeteneÄŸi gerektirmektedir. Elini nereye koyacağını, ağırlığını nereye yükleyeceÄŸini ve ne zaman ayaklarını kullanacağını anlayana kadar epey deneme yapar. Her zaman kendini biraz daha yükseÄŸe kaldırmaya çalışacaktır. Bu egzersizleri yapabilmesi için boÅŸ bir alan yaratmalısınız. BebeÄŸe müdahale etmemeye çalışın, bırakın hata yapa yapa doÄŸruyu bulsun. AyaÄŸa kalkmayı baÅŸardıktan sonra bir süre, ne yapabileceÄŸini kestirmeye çalışacaktır. Daha sonra, önce tek eliyle tutunarak durmayı, sonra da hangi ayağına yükleneceÄŸini öÄŸrenir-bunların hepsi adım atmaya birer hazırlıktır. Ayrıca hangi nesnelerin ve hangi mobilyaların onun ağırlığını taşıyabileceÄŸini, hangilerinin taşıyamayacağını anlar. Kısa bir süre sonra da kanapeye dayandığında her iki elini de bırakabileceÄŸini keÅŸfeder. Çok sık olmasa da bazı zamanlar dik durmayı becerebilir. Ancak, doÄŸru bir ÅŸekilde tekrar yere dönmesi birkaç haftayı bulacaktır. Bunu yapmak için bağırarak sizden yardım isteyebilir veya arkası üstü düÅŸebilir. BebeÄŸinize ayakta durmayı öÄŸretemezsiniz, ancak oturmaya çalıştığında belinden öne doÄŸru eÄŸilmesine ve dolayısıyla kalçasına dayanarak oturmasına yardım edebilirsiniz. Ancak çok da müdahalede bulunmayın. Bu kez de nasıl olsa yardım edeceÄŸinizi düÅŸünüp hiçbir ÅŸekilde çaba sarfetmeyebilir. Bu yaÅŸta yeme alışkanlıklarını tahmin etmek oldukça zordur. Genelde haftadan haftaya deÄŸiÅŸir. Bazı bebekler kendi kendilerine yemeyi reddedip, sizin beslemenizi isteyebilirler. Bazıları ise sizin müdahelenize sinirlenip yemek iÅŸini kendi kendine becermeyi tercih eder. Bazıları ise tabağındaki bebek mamalarını reddedip, sizin tabağınızdaki yemeÄŸe el atar. Özellikle diÅŸ çıkartırken bebek yemeÄŸe olan ilgisini kaybedebilir, bunun yerine yemeÄŸi inceler. Bu konuda çok katı olmayın, bebeÄŸin istediÄŸini yapın ve zorla yemek yedirmeye çalışmayın. Bu dönemde uyku saatlerini de ayarlamak bir hayli zordur. Her ne kadar bazı bebekler 14-15 aylığa kadar gün içinde iki kez uyusa bile, birçoÄŸu sadece bir defa uyuyabilir. Çok hareketli bir bebek bir kez uyuyabilir, ancak çok yorulmuÅŸsa bu uykunun süresi uzar. BebeÄŸiniz gece yarısı veya sabah erkenden uyansa da, kendi başına tekrar uyuyabilmeyi öÄŸrenmesi için zamana ihtiyacı vardır. AÄŸlamalarını kısaltmayı deneyin- eÄŸer bebek çok ÅŸiddetli aÄŸlıyorsa onunla yumuÅŸak tonda konuÅŸarak rahatlatmaya çalışın, çünkü aÄŸladığı sürece uyuyamaz. Onunla konuÅŸabilir, ona sarılabilir veya onu biraz kolunuzda sallayabilirsiniz. Ancak bunu yaptıktan birkaç dakika sonra onu yalnız bırakma konusunda ısrarcı olun. Artık bebeÄŸiniz nesneleri baÅŸ parmağı ile iÅŸaret parmağı arasında “kerpeten gibi” tutabilir. Ay sonunda bu hareketle kırıntıları veya küçük objeleri eline alabilir. Bu önemli bir aÅŸamadır çünkü iki parmağı kullanabilmek insanı hayvandan ayıran önemli özelliklerden biridir. Bebek tüm-uzanma-tutma-bırakma sistemini çözmüÅŸ durumdadır. Eliyle neler yapabileceÄŸi konusunda artık fazla kafa yormasına gerek yoktur ve tuttuÄŸu nesneye rahatlıkla konsantre olabilir. Ayrıca 25 cm uzaÄŸa kadar her ÅŸeye uzanabilir. Uzanmak, bebeÄŸinizin etrafını keÅŸfetmesinde önemli bir etkendir. BebeÄŸiniz artık istediÄŸi ÅŸeyi iÅŸaret edebilir ve gözleriyle iÅŸaret ettiÄŸiniz nesneyi takip edebilir. Detaylara karşı o denli duyarlıdır ki, odaya yeni koyulan bir nesneyi hemen fark eder. BebeÄŸin en sevdiÄŸi yerlerden birisi mutfaktır, çünkü orada irili ufaklı bir sürü eÅŸya ve yiyecek ile dolu dolap ve çekmeceler boÅŸaltılmayı beklemektedir. AÅŸağı raflardaki kırılabilir eÅŸyaları kaldırmanız yerinde bir karar olacaktır. Birkaç kabı kullanması için ona verebilirsiniz, ancak unutmayın o bir süre sonra diÄŸerlerini de isteyecektir. Çekmece ve dolap kapaklarını açmasını önlemek için ufak kilitler kullanabilirsiniz. Bebekler ayrıca çöp kutularına bakmayı veya içindekileri karıştırmayı da severler. BebeÄŸin dil geliÅŸimi ilk kelimesini söylemeden çok önce oluÅŸmaya baÅŸlar ve devam eder. Tek taraflı olsa bile onunla sohbet etmeye devam edin. Artık sizi daha rahat takip edebiliyordur. Ona basit ama somut ÅŸeyler anlatın. Bebek hala daha somut kavramları anlayamaz. Ancak ses ve ritmleri anlayabiliyordur ve söylediklerinizden birkaç kelimeyi çıkartabiliyordur. BebeÄŸinizin bu dönemde duyduÄŸu kelimelerdeki heceleri taklit ettiÄŸini fark edeceksiniz. Çıkardığı ve size anlamsız gelen bir çok ses, aslında duyduÄŸu bir sesin taklididir. Sadece doÄŸru harf seslerini henüz çıkartamıyordur. Birinci senenin geri kalan döneminde bebeÄŸiniz neredeyse her gün deÄŸiÅŸim gösterecektir. Bu dönem geçtikten sonra bebeÄŸinizle bir daha hiç bu kadar yakın olamayacağınızı da unutmayın..
8.AY DÖNÜM NOKTALARI
• GeçmiÅŸ olayları hatırlar. 7.AY BEBEK GELİŞİMÄ°
YaÅŸamının 7. ayında bebekte hızlı bir geliÅŸim izlenebilir. DoÄŸumdan bu yana çok ÅŸey öÄŸrenmiÅŸtir, ancak hayatının bu ilk senesinde aktif duruma gelme hazırlıkları hep devam edecektir. Sonraki üç ay boyunca bebek oldukça hareketli olacaktır. Ayrıca fiziksel ve zihinsel geliÅŸiminin yanısıra mantık ve dil geliÅŸiminde de önemli aÅŸamalar kaydedecek ve tüm bunlar bebeÄŸin temel problem çözme yeteneÄŸini geliÅŸtirecektir.
Bebek büyürken, dünyası da onunla beraber büyür. Bu ay sonunda bebeÄŸiniz yerde emeklemeye baÅŸlayacak. Elleri ve dizleri üzerinde kendini kaldıracak ve ileri geri hareket etmeye çalışacak; kısa bir süre sonra da bir eliyle gözüne kestirdiÄŸi bir ÅŸeye uzanacak. Bu egzersize devam ettikçe bir süre sonra el ve ayakları kendiliÄŸinden uyumlu olarak hareket etmeye baÅŸlayacak. Ä°lk baÅŸta sadece geri geri gidebilse de kısa bir süre sonra hareketlerini daha rahat kontrol edebilecektir. Emeklerken oluÅŸan güvensizlik duygusu bir süre sonra kaybolabilir, bazı bebeklerde ise bu güvensizlik ÅŸiddetli bir ayaÄŸa kalkma isteÄŸine dönüÅŸebilir. Her bebek aynı düzende geliÅŸme göstermez. Bazı bebekler emeklemeden önce veya sonra veya emekleme yerine, alternatif farklı bir stil geliÅŸtirebilir. Kimi bebek sadece bir yöne doÄŸru giderken, bir diÄŸeri ise geri geri gidebilir. Emekleyecek kadar kuvvetlendiÄŸinde kurbaÄŸa stili emeklemeyi deneyebilir- yani iki eli ve iki dizini beraber hareket ettirebilir. Bazı bebekler ise hızlı bir ÅŸekilde ilerleme gösterebilirler. Eninde sonunda doÄŸru pozisyonu bulurlar, ancak bazı bebeklerin hiç emeklemeden direkt olarak ayaÄŸa kalkıp yürüdüÄŸü de görülür. Yeni ÅŸeyler keÅŸfedebilmesi için bebeÄŸin özgür bırakılması gerekir. Gün içinde oyuncakları ile fazla oynamaz ve sık sık gülücük yapar. Hareket etmeye baÅŸladığında merak ve korku beraberinde gelir. Bebek kapının dışında ne olduÄŸunu merak etmektedir, ancak siz yanında olduÄŸunuz için sizi de bırakmak istemez. Bir süre sonra kararsızlığı bırakır ve kısa bir süre için de olsa ileri bir adım atar. Biraz sonra sizin aynı yerde olup olmadığınızı kontrol etmek için geri döner. EÄŸer geniÅŸ bir ev içinde sürekli yer deÄŸiÅŸtiriyorsanız, endiÅŸelenmemesi için birkaç dakikada bir kendinizi gösterin.
BebeÄŸin sadece hareket etme yeteneÄŸi deÄŸil, oturabilme becerisi de iyice geliÅŸmiÅŸtir. Artık neredeyse desteksiz oturabilir. Bazı bebekler kendi baÅŸlarına bile oturabilirler, ancak büyük bir olasılıkla bunu yaparken bir yana doÄŸru kayarlar. Önceleri, bebeÄŸiniz düÅŸmemek için ellerini kullanacaktır. Bir süre sonra ise dengesi geliÅŸecek ve otururken oyuncaklarla oynamak gibi, baÅŸka iÅŸlerle de ilgilenebilecektir.
7.AY DÖNÜM NOKTALARI 6.AY BEBEK GELİŞİMÄ°
Bu ayın sonunda bebeÄŸiniz yarı yaşını tamamlamış olacak!. Åžu anda bebekliÄŸinin en heyecanlı günlerini yaÅŸamakta.
Bu sıralarda her bebek geçici olarak farklı ÅŸeylere odaklanır. Kimi bebek emeklemeye odaklanırken; bir diÄŸeri ses çıkarmaya yoÄŸunlaÅŸabilir; bir baÅŸka bebek ise dakikalarca elindeki oyuncağı incelemek isteyebilir. Önünüzdeki hafta ve aylarda bebeÄŸinizin tüm ilgisi bir faaliyetten diÄŸerine kayıp duracaktır. Hızlı geliÅŸiminden duyduÄŸunuz heyecanla bazen sabırsızlanıp, bebeÄŸinizi baÅŸka bebeklerle kıyaslayabilirsiniz. Gereksiz yere endiÅŸeye kapılmayın, eninde sonunda her bebek konuÅŸmayı ve yürümeyi öÄŸrenir. Uyanık olduÄŸu her anı “sadece bakarak” geçiren bir bebek de büyüyor ve öÄŸreniyordur. Sadece diÄŸer bebeklerden farklı olarak, ‘görsel uyarılarını’ geliÅŸtirmeye yoÄŸunlaÅŸmıştır. Kimsenin yerde hareket etmenin inceliklerini bebeÄŸe öÄŸretmesine gerek yoktur. Ä°çinden gelen merakla her ÅŸeyi kendi araÅŸtırıp bulmak ve bağımsızlık dürtüsü geliÅŸtikçe, her ÅŸeyi kendi yapmak isteyecektir. Bu ay bebeÄŸiniz emeklemeye baÅŸlayabilir (gövdesi hala yerdedir); ancak elleri ve dizleri üzerinde durmaya henüz hazır deÄŸildir. Öne doÄŸru gidemeden arkaya doÄŸru gidebilir. Ara sıra deÄŸiÅŸik teknikler de deneyebilir: örneÄŸin kafasını ve kalçalarını kaldırarak dizlerini altına alır ve öne doÄŸru atılır. Çok pratik görünmese de, bu hareket onu ÅŸimdilik bir noktadan diÄŸerine götürür. BebeÄŸin kuvvetinin çoÄŸu hala kollarındadır. Altı aylık çocuÄŸunuzun kol ve bacak kaslarını güçlendirmek için şınav hareketi yaptığını fark edeceksiniz. Yüzükoyun halden sırtüstüne doÄŸru dönebildiÄŸi için yuvarlanmak da onun için eÄŸlenceli oyunlardan birisidir. Altıncı ayın sonunda, birçok bebek tek başına oturabilir-bu onun için oldukça heyecan verici bir dönüm noktasıdır-ancak çoÄŸu bebek bu dönemde sadece destekle oturabilir. EÄŸer bebeÄŸiniz oturma pozisyonunda ileri-geri veya yanlara düÅŸüyorsa henüz desteksiz oturmaya hazır deÄŸil demektir. BebeÄŸiniz ayaÄŸa kalkmak için çok büyük bir istek duyduÄŸundan, bu dönemde kaza riski çok fazladır. Dikkatini çeken nesnelere uzanma isteÄŸi, bazen oturduÄŸu yerden düÅŸmesine neden olabilir. Sizi- veya kendini korkutacak bir ÅŸey yapmadan önce önlem almakta her zaman fayda var: örneÄŸin oturduÄŸu mama sandalyesinin emniyet kemerini baÄŸladığınızdan emin olun. Bebek artık daha hareketli olduÄŸundan, oyun oynadığı alanları da güvenli hale getirmelisiniz. Merdiven başına kapı takmak ve kaloriferleri saklamak en önemli güvenlik önlemleri olmakla beraber, sehpa ve kitaplıkların kenarlarına da plastik koruyucu koymak uygun olabilir. EÄŸer koruyucu bulamazsanız plastik bantlarla birkaç kez bantlayabilirsiniz. Ortalıkta mümkün olduÄŸunca sivri uçlu nesneler bulundurmayın ve eÄŸer ailede büyük çocuk varsa ona da bu tehlikelerden bahsedin. BebeÄŸinizi yürüteçe koymak için henüz çok erken. Bilinenin aksine, yürüteçler bebeÄŸin yürümesini kolaylaÅŸtırmaz. Aksine, yürümeye baÅŸlamasını geciktirebilir. Her ne kadar bebek yürüteçi kullanmak için bacaklarını kullansa da, yürümek için gerekli olan kalça kaslarını kullanamaz. Ayrıca bebek yürüteci yürütmeyi çözdüÄŸünde yeni tehlikelere açık olacaktır. BebeÄŸinizin motor becerilerini geliÅŸtirmeye ihtiyacı vardır bu yüzden ona biraz zaman tanımalısınız. Artık bebeÄŸiniz zaman zaman da olsa kendi yemeÄŸiyle baÅŸa çıkmayı becerebildiÄŸinden, yemek yemek onun için hayli il |
